Λαυρεωτικό ζήτημα: ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικοοικονομικά σκάνδαλα της χώρας μας!

"Λαυρεωτικό ζήτημα, ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικοοικονομικά σκάνδαλα της χώρας μας και ο ρόλος του Α. Συγγρού που εκμεταλλεύτηκε άριστα την επικρατούσα κατάσταση και κατόρθωσε να μεγαλώσει την ήδη τεράστια περιουσία του."

Το μεγαλύτερο και πιο γνωστό σκάνδαλο της Ελλάδας ήταν το κραχ του Χρηματιστηρίου Αθηνών το 1999 που είχε ως συνέπεια την καταστροφή κυρίως των μικροεπενδυτών. Λίγοι όμως γνωρίζουν το σκάνδαλο που είχε ξεσπάσει στο μακρινό 1874 που σχετιζόταν με τα μεταλλεία και τον ορυκτό πλούτο της περιοχής του Λαυρίου. 

Η επιχείρηση του Σερπιέρι και η διαμάχη με το Δημόσιο.

Όλα άρχισαν το 1864, όταν ένας Ιταλός επιχειρηματίας ονόματι Giovanni Battista Serpieri παρατηρούσε κάποια ελληνόκτητα πλοία που περνούσαν από τη γενέτειρά του, το Ρίμινι. Τα συγκεκριμένα πλοία χρησιμοποιούσαν σαν έρμα τις σκωριές. Ο Serpieri, καθότι άνθρωπος έξυπνος και με εμπειρία στο συγκεκριμένο χώρο (λόγω της δραστηριότητας του ίδιου και του πατέρα του σε επιχειρήσεις παραγωγής μολύβδου) ρώτησε και έμαθε ότι το μετάλλευμα «έρεε» άφθονο στην περιοχή του Λαυρίου της Αττικής. 

Το μεγάλο βήμα το έκανε την ίδια χρονιά όπου και αποφάσισε να δραστηριοποιηθεί στον ελληνικό χώρο και ερχόμενος σε συμφωνία με την ελληνική κυβέρνηση να αποκτήσει το δικαίωμα εξόρυξης μεταλλευμάτων σε έκταση 10.791 στρεμμάτων στην περιοχή του Λαυρίου και η παραχώρηση έγινε στην γαλλοϊταλική εταιρία Roux-Serpieri σε εξευτελιστική τιμή για τα δεδομένα της εποχής. Με τη δραστηριότητα της εταιρίας, η περιοχή του Λαυρίου αναβαθμίστηκε. Με έξοδα της ίδιας της εταιρίας χτίστηκαν τα σπίτια των εργατών (που ήταν κυρίως Ισπανοί και Ιταλοί) και ακόμη και σήμερα υπάρχουν περιοχές μέσα στο Λαύριο με ονομασία πχ. "Σπανιόλικα", γειτονιά που έμεναν οι καμινευτές που είχαν έρθει στην εταιρία από την Ισπανία. 

Στην περιοχή της δικαιοδοσίας της εταιρίας υπήρχαν τεράστιες ποσότητες εκβολάδων (σκωριών) και η εκμετάλλευση τους από την εταιρία προκάλεσε έντονες αντιδράσεις της ελληνικής κοινής γνώμης αλλά και της αντιπολίτευσης του Ε. Δεληγεώργη που υποστήριζε ότι η εταιρία είχε υπογράψει την εξόρυξη και όχι την οικειοποίηση των εκβολάδων. Ο Τύπος από την άλλη γιγάντωσε την αξία των συγκεκριμένων μεταλλούχων απορριμάτων και τις εμφάνιζε ως χρυσοφόρα πηγή που υποτίθεται ότι θα έκλεινε όλες τις τρύπες του Δημοσίου Ταμείου. 

Η κυβέρνηση πιεζόμενη λοιπόν από την κοινή γνώμη ψήφισε νόμο στη Βουλή πως οι εκβολάδες θεωρούνταν ότι ανήκαν στο κράτος, κάτι που εξόργισε την εταιρία και τον ίδιο τον Serpieri. Η εταιρία υποστήριξε πως όταν υπογράφτηκε το σύμφωνο με το κράτος δεν έγινε διαχωρισμός των μετάλλων του υπεδάφους και των εκβολάδων και στην τελική ο νόμος δεν μπορεί να έχει αναδρομική ισχύ. Αντί οι εκπρόσωποι της εταιρίας να καταφύγουν στην ελληνική δικαιοσύνη, αποφάσισαν να απευθυνθούν στην ιταλική και στη γαλλική πρεσβεία και να απαιτήσουν από το Δημόσιο αποζημίωση ύψους 15.000.000 δραχμών. Μάλιστα, λέγεται πως οι δυο χώρες έστειλαν στρατό στο χώρο του Λαυρίου για να προστατέψουν τα συμφέροντα της εταιρίας και σε κάποιες ασκήσεις που έκαναν στο Λαύριο σκοτώθηκε ένας βοσκός, πατέρας τεσσάρων παιδιών. Γεγονός που δεν έγινε ποτέ γνωστό στο ευρύ κοινό. Ο βασιλιάς Γεώργιος το 1872 ανέθεσε την πρωθυπουργία στο Δεληγεώργη με εντολή να βρει λύση στο Λαυρεωτικό Ζήτημα. 

Οι προσπάθειες του Δεληγεώργη και η προσέγγιση του Α. Συγγρού. 

Οι πρώτες προσπάθειες του Δεληγεώργη με τους διπλωματικούς εκπροσώπους της Ιταλίας και της Γαλλίας δεν ήρθαν σε συμφωνία και ο ίδιος δυσανασχέτησε όταν το θέμα έφτασε στις μεγάλες δυνάμεις και συγκεκριμένα στην Αυστρία. Η Γαλλία απείλησε την Ελλάδα ότι θα έκλεινε την είσοδο των λιμανιών της σε ελληνικά πλοία ασκώντας εμπάργκο στα ελληνικά προϊόντα και η Ιταλία για διακοπή των διπλωματικών σχέσεων σε περίπτωση που δεν αποζημιωθεί η εταιρία. Η μόνη λύση για το Δεληγεώργη ήταν η προσέγγιση των Ελλήνων επιχειρηματιών της διασποράς που έβλεπαν την Ελλάδα ως χώρο ανάπτυξης νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. 

Ο Δεληγεώργης αμέσως πλησίασε το φίλο του Ανδρέα Συγγρό, μεγαλομέτοχο της τράπεζας της Κωνσταντινουπόλεως και άνθρωπος που πρωταγωνιστούσε στα οικονομικά δρώμενα της γείτονος χώρας στα τέλη του 19ου αιώνα. Το 1873 ο Συγγρός, μαζί με άλλους Έλληνες επιφανείς επιχειρηματίες του εξωτερικού εξαγόρασαν την συντριπτική πλειοψηφία των μετοχών της ιταλογαλλικής εταιρίας και δημιούργησαν την «Ελληνική Εταιρία Μεταλλουργείων Λαυρίου». 

Η νέα εταιρία διαφήμισε όχι μόνο στο ευρύ κοινό, αλλά και μέσα στην ίδια τη Βουλή πως στο υπέδαφος των μεταλλείων υπήρχε αμύθητος πλούτος. Μάλιστα λέγεται πως εκπρόσωποι της εταιρίας παρουσίασαν σε ομιλία στην Βουλή πέτρες με χρυσόσκονη λέγοντας πως είναι χρυσός. Γενικά τέτοια περιστατικά εκείνη την εποχή ήταν πολύ εύκολα να πείσουν αρκετούς που ενώ η περιουσία τους ήταν περιορισμένη και δεν είχαν τη γνώση και το σκεπτικό του πως λειτουργεί η αγορά και η κατοχή μετοχών, δε δίσταζαν να ρίχνουν τα χρήματά τους σε αμφιβόλου αξίας κεφάλαια. 

O Συγγρός παρουσίασε στους υπόλοιπους επιχειρηματίες που συμμετείχαν αρχικά στα κεφάλαια της εταιρίας του Serpieri πλάνο σύμφωνα με το οποίο θα έβγαζαν στην αγορά τις μετοχές της εταιρίας, πουλώντας 200 δραχμές τη μία και μετά από κάποιες μέρες τους υποσχέθηκε πως οι πωλήσεις των μετοχών θα πήγαιναν τόσο καλά που η αξία τους θα διπλασιαζόταν! Πράγματι, η νεοσύστατη εταιρία πατώντας πάνω στην εντύπωση, που η ίδια είχε δημιουργήσει, πως το υπέδαφος των μεταλλείων του Λαυρίου περιείχε αμύθητο πλούτο σε ορυκτά εξέδωσε αρχικά τις μετοχές 200 δρχ τη μία. Τεράστιος αριθμός μικροαστών έσπευσαν κατευθείαν να αγοράσουν τις μετοχές ελπίζοντας στο εύκολο κέρδος δίχως να έχουν καμία ένδειξη για το υποτιθέμενο πλούσιο υπέδαφος του Λαυρίου, πιστεύοντας μόνο τα λόγια του Ανδρέα Συγγρού και της ομάδας του. Η ζήτηση για τη μετοχή της εταιρίας ήταν τόσο μεγάλη που η αξία της διπλασιάστηκε πιο γρήγορα από τις αρχικές προβλέψεις των μετόχων. Όταν η φούσκα έσκασε, αφού το υπέδαφος δεν είχε τον πολυδιαφημισμένο ορυκτό πλούτο, η μεγάλη πλειοψηφία των μικρών αποταμιευτών έχασαν τα χρήματα τους αφού η τιμή της μετοχής έπεσε κάτω από την ονομαστική της αξία. Η κατάσταση ήταν τραγική αφού είχαμε αυτοκτονίες, πτωχεύσεις και κατάρρευση του εμπορίου. Ορισμένοι κερδοσκόποι πλούτισαν πουλώντας έγκαιρα τις μετοχές όσο παρέμεναν σε υψηλές τιμές. Ο Τύπος που αρχικά υποστήριζε την προσπάθεια του Συγγρού κατηγορούσε πλέον τον τραπεζίτη μέσα από δεκάδες καυστικά κείμενα και γελοιογραφίες. Από τα πλέον καυστικά κείμενα ήταν οι λίβελλοι που «εξαπέλυσε» κατά του Συγγρού ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ο οποίος είχε τοποθετήσει στις μετοχές της εταιρίας όλη του την περιουσία. Η καταστροφή ήταν τέτοια που πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε ο όρος "λαϊκή πτώχευση" για να περιγράψει το μέγεθος της ζημιάς. Τα θύματα του κραχ αναζητήτησαν «θύματα» για τη μεγάλη χασούρα και το βρήκαν στο πρόσωπο του Επαμεινώνδα Δεληγεώργη. Το 1874 ο Μεσολογγίτης πολιτικός υπέβαλε την παραίτησή του. 

                                               Ανδρέας Συγγρός 

Ο Α. Συγγρός και οι υπόλοιποι επιχειρηματίες που είχαν μπει αρχικώς στο παιχνίδι μεγάλωσαν την ήδη τεράστια περιουσία τους. Για να καταλάβουμε το μέγεθος του κέρδους τους μπορούμε να καταφύγουμε στο εξής παράδειγμα. Ο Συγγρός αγόρασε το οικόπεδο που έχτισε το μέγαρό του στην Αθήνα έναντι 65.000 δρχ, δηλαδή απλά πουλώντας 200 μετοχές. Το μέγαρο αυτό κληροδοτήθηκε από τη χήρα του Συγγρού στο ελληνικό κράτος και σώζεται ακόμη στη λεωφ. Βασιλίσσης Σοφίας. 

Αντώνης Καρατζής